Su Ayısını Gözlemleyelim
Aryo Hadi – Svitlana Tytska – vDraw/ iStock
Yolda yürürken kaldırım taşlarının ya da bir doğa yürüyüşü sırasında kayaların arasından çıkmış, çiçeksiz yeşil bitkiler dikkatinizi çekmiştir. Kara yosunu adı verilen bu bitkilerin, uzay koşullarına bile dayanabilen bir canlı türü olan su ayısına ev sahipliği yaptığını biliyor muydunuz?
Deneyler köşesinin bu projesinde su ayısını çevremizde nasıl bulabileceğimizi ve mikroskop altında nasıl gözlemleyebileceğimizi keşfediyoruz.
Bilmekte Fayda Var!
Tardigrad olarak da bilinen su ayıları, omurgasızlar şubesinden mikroskobik canlılardır. İlk olarak J.A.E. Goeze tarafından 1773’te keşfedilen su ayılarına daha sonra İtalyan biyolog Lazzaro Spallanzani “yavaş adımlı” anlamına gelenTardigradaadını verdi.
Su ayılarının vücut uzunluğu 0,05 milimetre – 1.2 milimetre arasında değişebilir. Pençeli dört çift bacakları vardır. Tatlı sularda ve nemli alanlarda yaşarlar. Bu nedenle karada yosunların, likenlerin ve dökülmüş ölü yaprakların içinde bulunabilirler. Su ayılarının aktif kalabilmesi için vücutlarının etrafında ince bir su tabakasının bulunması gerekir. “Su ayısı” olarak isimlendirilmelerinin nedeni de bu durumdur.
dottedhippo / iStock
Su ayıları çok küçük olmalarına karşın dünyanın en dayanıklı canlılarıdır. -200 °C kadar düşük ve 150 °C kadar yüksek sıcaklık, oksijen ve su bulunmayan ortam, yüksek enerjili radyasyon, yüksek ve düşük basınç gibi zorlayıcı koşullarda bilehayatta kalabilirler. Su ayıları ortam koşullarının uygun olmadığı durumlarda kriptobiyoz olarak isimlendirilen bir hâle geçer. Kriptobiyoz, metabolizma faaliyetlerinin neredeyse durma noktasına geldiği pasif bir hâl olarak tanımlanabilir. Ancak ortam koşulları uygun olduğunda su ayıları tekrar aktif hâle geçebilir.
2007 yılında yapılan bir araştırmada su ayıları herhangi bir koruma olmadan uzaydaki zorlayıcı koşullara maruz bırakıldı. Uzaydaki vakum ortamına, yüksek enerjili radyasyona, çok yüksek ve düşük sıcaklıklara rağmen su ayılarının çoğu hayatta kalmayıbaşardı.
Karada yaşayan su ayılarının bulunması en kolay yerler nemli yosun, liken veya yaprak çöpleridir. Ormanda, göletlerin çevresinde ve hatta bahçenizde arama yaparak su ayılarını keşfedebilirsiniz.
Nelere İhtiyacımız Var?
- Kara yosunu
- Bardak
- Çay kaşığı
- Damlalık
- Saf su
- Lam ve lamel
- Mikroskop
Ne Yapıyoruz?
Not: Kara yosunlarını suyun içinde 8-24 saat beklemek daha iyi sonuç elde etmemizi sağlar.
Ne Oldu?
Mikroskopta incelediğimiz su ayılarının hareket ettiğini gördünüz mü?
Su ayıları, kuru yosun ya da likenlerin arasında kendilerini korumaya aldığı için pasif hâlde bulunur. Saf su eklendikten bir süre sonra ise aktif hâle gelmeye başlarlar.
Düşünelim!
Su ayılarını gözlemlemeye çalışırken başka mikroskobik canlılar da görmüş olabilirsiniz. Bu canlıların türünün ne olduğunu araştırabilirsiniz.
Kaynaklar:
- Taşçı, M.,Küçük Karayosununun Büyük Dünyasına Yolculuk,İstanbul MillîEğitim Müdürlüğü Deneyim ve Paylaşım Günleri, 2019.
- https://microcosmos.foldscope.com/?p=17901
- https://serc.carleton.edu/microbelife/topics/tardigrade/index.html
- https://www.wikihow.com/Find-and-Care-for-a-Pet-Tardigrade-(Water-Bear)
- https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/su-ayilari-tardigradlar