Meslekleri Tanıyalım: Okyanus Bilimci Ne Yapar?
Hepimiz coğrafya dersinde okyanusların yeryüzünün %70’inden fazlasını kapladığını öğrenmişizdir. Okyanusların hem doğa hem de insanlar üzerinde önemli etkileri var: Örneğin okyanuslar iklimlerin düzenlenmesini sağlar, atmosferdeki oksijenin önemli bir kaynağıdır, uluslararası ulaşım ve nakliye çoğunlukla okyanuslar aracılığıyla yapılır ve birçok ilaç etken maddesi okyanuslardan elde edilir. Okyanusların %80’inden fazlası ise keşfedilebilmiş değil.
Okyanusları inceleyen bilim dalına oşinografi denir. Oşinografi genel olarak okyanuslarda yaşayan canlıları, okyanus tabanının jeolojik özelliklerini, okyanus akıntılarını, tektonik hareketleri, okyanusun atmosfer ile etkileşimini, okyanusların kimyasal ve fiziksel özelliklerini inceler.
Okyanuslar ile ilgili araştırmalar yapan bilim insanlarına ise okyanus bilimci denir. Okyanus bilimciler farklı uzmanlık alanlarında çalışmalarını sürdürürler. Bu alanlar biyolojik oşinografi, kimyasal oşinografi, fiziksel oşinografi ve jeolojik (yer bilimi) oşinografidir.
Biyolojik Oşinografi
Biyolojik oşinografi, okyanuslarda yaşayan canlıları ve bu canlıların birbiriyle ve çevreleriyle etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Okyanuslarda biyolojik araştırmalar yapan bir okyanus bilimci okyanus besin ağını, okyanuslarda yaşayan canlıların sayılarını, gelişim aşamalarını, birbirleriyle ve çevreyle etkileşimlerini ve okyanuslarda yaşayan canlı çeşitliliğini inceler. Bu canlılar arasında çıplak gözle görülemeyen fitoplankton ve zooplankton gibi tek hücreli canlılar da yer alır.
Okyanus bilimciler araştırmalarında kullanmak üzere okyanuslardan plankton örnekleri toplarlar.
Kimyasal Oşinografi
Okyanusların asitlik düzeyinin artmasının
Kimyasal oşinografi, biyojeokimyasal döngüler olarak isimlendirilen okyanus döngülerini, okyanus suyunun okyanus tabanı ve atmosferle olan kimyasal etkileşimlerini inceler. Okyanuslarda kimyasal araştırmalar yapan bir okyanus bilimci okyanus suyunun bileşenleri, okyanusları kirleten kimyasal maddeler ve bu kirleticilerin okyanuslarda yaşayan canlılar üzerindeki kimyasal etkileri üzerine çalışmalar yapar. Kimyasal oşinograflar aynı zamanda okyanus akıntılarının küresel ölçekte nasıl hareket ettiğini, okyanusların iklimi nasıl etkilediğini, geçmiş iklim koşullarını (paleoklimatoloji) ya da okyanuslardan doğal kaynak olarak (örneğin ilaç yapımında) nasıl yararlanabileceğimizi araştırır.
Fiziksel Oşinografi
Fiziksel oşinografi, okyanusların fiziksel özelliklerini (örneğin okyanuslardaki sıcaklık değişimlerini), atmosferin okyanusla ilişkisini, okyanus dinamiklerini ve okyanusların tabanı ve kıyılarla ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. Okyanuslarda fiziksel araştırmalar yapan okyanus bilimciler dalga, akıntı, gelgit, hortum, girdap ve kıyı erozyonu gibi fiziksel olayların neden meydana geldiğini, okyanus-atmosfer etkileşiminin hava durumu ve iklim üzerindeki etkilerini, okyanus akıntılarının nasıl oluştuğunu ve hareket ettiğini inceler. Bu bilim insanları ışığın ve sesin okyanus suyunda nasıl iletildiğini de araştırır.
Okyanusların sıcaklığını gösteren harita
Jeolojik Oşinografi
Hidrotermal baca
Jeolojik oşinografi, okyanus dibinde bulunan deniz dağları (seamount), kanyon ve vadi gibi jeolojik yapıları inceler. Okyanuslarda jeolojik araştırma yapan okyanus bilimciler okyanuslardaki jeolojik yapılardan topladıkları örnekleri inceleyerek okyanus tabanındaki bu jeolojik şekillerin, levha hareketlerinin, okyanus akıntılarının ve iklimin milyonlarca yıllık tarihini araştırır. Bu araştırmacılar ayrıca okyanus tabanında yaptıkları araştırmalarla yer kabuğunun ve magmanın özellikleri, yerküre katmanlarından biri olan mantonun ve okyanus tabanında bulunan sıcak su kaynaklarının (hidrotermal kaynaklar) hareketleri hakkında da bilgi toplar. Bu araştırmaların sonucunda okyanus ile okyanus tabanı arasındaki etkileşimlerin yanı sıra okyanus havzalarının nasıl oluştuğu da anlaşılır.
Çalışma alanları okyanuslar olan okyanus bilimciler okyanuslarda doğrudan gözlem ve araştırma yapmanın yanı sıra bilgisayar modellemeleri ve laboratuvar ortamlarını da araştırmaları için kullanabilirler.
S
Hidrotermal baca: Okyanus dibindeki kaplıcalara benzer yapılar.
Okyanus havzası: Okyanuslarda bulunan belirli bir jeolojik yapıya sahip büyük alanlar.
Kıyı erozyonu: Kumsal, kum tepeleri, dalga hareketleri, gelgit ve sert rüzgârlar gibi kıyıda gerçekleşen olaylar sonucunda kıyı şeridinin geriye çekilmesi.
Paleoklimatoloji: Dünya’nın farklı jeolojik dönemlerdeki geçmiş iklim koşullarının araştırıldığı bir alan.
Deniz dağı (Seamount): Okyanus tabanından yükselen ancak suyun yüzeyine ulaşmayan su altı dağları. Genellikle okyanus tabanında, 1.000-4.000 metre yüksekliğindeki sönmüş yanardağlardan oluşur.
Okyanus asitleşmesi: Okyanuslar tarafından emilen karbondioksit miktarının artması sonucu okyanus suyunun asitlik derecesinin yükselmesi olayı.