Manyetik Alanı Değiştirelim
Bilmekte Fayda Var!
Dünyanın Manyetik Alanı Nasıl Oluşur?
Dünya’nın yarıçapı yaklaşık 3.480 kilometre olan çekirdeğinde büyük oranda demir ve az miktarda nikel eriyik hâlde bulunur. Dünya’nın manyetik alanıdaçekirdekteki elektrik yüklü demir ve nikel atomlarının hareketlerinden kaynaklanır. Bu durum Dünya’nın dev bir mıknatıs gibi davranmasına neden olur. Oluşan bu manyetik alan, canlı hayatını önemliölçüde etkiler. Manyetik alan, canlılar için yaşamsal tehdit oluşturan radyasyona karşı kalkan vazifesi görmesinin yanı sıra insanların ve bazı canlıların yön bulması konusunda da kolaylık sağlar.
Dünya’nın biri coğrafi Kuzey Kutbu, diğeri de coğrafi Güney Kutbu yakınlarında olmak üzere iki manyetik kutbu vardır. Manyetik kuzey kutbu coğrafi Güney Kutbu yakınlarında, manyetik güney kutbu ise coğrafi Kuzey Kutbu civarında yer alır. Zıt manyetik kutuplar birbirini çeker, benzer manyetik kutuplar ise birbirini iter. Bu yüzden bir pusulanın manyetik iğnesinin kuzey kutbu coğrafi kuzeyi, güney kutbu ise coğrafi güneyi işaret eder.
VectorMine/iStock
Dünya’nın manyetik alanı
Tasarla ve Yap köşesinin bu projesinde, uygun malzemeler kullanarak Dünya’nın manyetik alanından daha güçlü bir manyetik alan üretip bu manyetik alanı pusula yardımıyla gözlemliyoruz.
Nelere İhtiyacımız Var?
- 1 adet 20 cm x 30 cm boyutlarında ambalaj kartonu
- 1 adet 20 cm x 20 cm boyutlarında ambalaj kartonu
- 2 adet 10 cm x 20 cm boyutlarında ambalaj kartonu
- 1 adet 3 cm x 25 cm boyutlarında ambalaj kartonu
- 1 adet 2,5 mm kalınlığında, 2,40 m uzunluğunda iletken kablo
- 1 adet krokodil kablolu dörtlü pil yatağı
- 4 adet 1,5 V’luk kalem pil
- 6 adet mini pusula
- 1 adet 15 cm çapında Dünya görseli
- Cetvel
- Kurşun kalem
- Silikon tabancası ve silikon
- Makas
- Şeffaf bant
Uyarı:
Kesici ve delici aletleri kullanırken dikkatli olalım. Silikon tabancasının elimizi yakmamasına dikkat edelim.
Ne Yapıyoruz?
Ne Oldu?
Pil yatağından çıkan kırmızı krokodil kabloyu kare şeklindeki iletken kabloya temas ettirdiğimizde telin üzerinden elektrik akımı geçmeye başladı. Elektrik yüklerinin hareketlerinin ortaya çıkardığı manyetik alan pusulaların iğnelerini saptırdı.
Oluşan manyetik alanın büyüklüğütelden geçen akımın büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Telden uzaklaştıkça manyetik alanın büyüklüğü azalır. Bu durumu pusulamızı iletken tellere yaklaştırıp uzaklaştırarak gözlemleyebiliriz.
Düşünelim!
- Pil yatağı ile iletken kablo arasındaki bağlantıların yerini değiştirirsek pusula iğnelerinin sapma yönünde bir değişiklik gözlemler miyiz?
Kaynaklar:
- Komisyon,10. Sınıf Fizik Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2019.
- https://www.exploratorium.edu/snacks/circles-of-magnetism