Koronavirüsü Atlatan Kişiler Tekrar Bu Hastalığa Yakalanabilir mi?
Dünya genelinde çok sayıda insanın hayatını etkileyen yeni tip koronavirüsün (SARS-CoV-2) neden olduğu salgın yayılmaya devam ediyor. Salgının boyutunu ve toplumların bağışıklık düzeylerini belirlemek için uygulanan antikor testleri, toplumda virüsün neden olduğu COVID-19’a karşı bağışıklık kazanan insanların oranının salgının yayılmasını durduracak seviyenin çok altında olduğunu gösteriyor. Salgının yayılmaya devam etmesi ve henüz hastalığa karşı bir aşı geliştirilememesi nedeniyle, COVID-19 hastalığını atlatanların aklına “Acaba hastalığa tekrar yakalanır mıyım?” sorusu gelebiliyor.
Bu soruya cevap verebilmek için ilk olarak vücudumuzun patojenlerle (hastalık yapıcı mikroorganizma ve virüslerle) nasıl mücadele ettiğini yani bağışıklık sistemimizin nasıl çalıştığını bilmemiz gerekiyor. Koronavirüs benzeri patojenler vücuda girdiğinde bağışıklık sistemimiz birkaç saat içinde patojenleri yok etmek üzere harekete geçer. Yaklaşık on günlük bir sürede oluşan bağışıklık yanıtı virüse karşı ilk antikorlarını üretmeye başlar. Sonraki aşamada oluşan T hücreleri ise enfekte olmuş hücreleri tanıyıp ortadan kaldırarak hücresel bağışıklık sağlar. Antikorlar ve T hücreleri sayesinde kazanılan bağışıklık ile vücut virüsten arındırılabilir. Yeterince güçlü bir bağışıklık yanıtı oluşması durumunda ise aynı virüsün kişiyi tekrar enfekte etmesinin önüne geçilebilir.
Bir çeşit protein olan antikorlar virüsün farklı bölümlerine tutunarak etkinliğini azaltır ya da hücrelere girmesini engeller.
COVID-19’u atlatan hastaların kanlarından alınan örnekler bu kişilerin çoğunda virüse karşı antikor geliştiğini gösteriyor. Ancak hastalığı atlatanların bazılarında, özellikle belirtisiz ya da hafif belirtilerle atlatanlarda, virüsün hücreye girmesini engelleyen antikorlar çok az bulunabiliyor ya da bu antikorlara hiç rastlanamayabiliyor. Ancak T hücreleri sayesinde kazanılan hücresel bağışıklığın da hastalıktan korunmada rolü olabilir.
T hücreleri bağışıklık sistemimizin bileşenlerinden biridir.
COVID-19’a karşı bağışıklık kazanmak kadar vücudumuzun kazanılan bağışıklığı ne kadar süre “hatırlayabileceği” de önemli. SARS-CoV-2 henüz yeni bir virüs olduğu için bununla ilgili tahmin yapmak şu an için zor. İnsanlarda görülen koronavirüs türleri arasından üst solunum yollarında hafif düzeyde enfeksiyona sebep olanlara karşı kazanılan bağışıklık aynı yıl içinde tekrar hastalanabilecek kadar kısa sürebiliyor. Ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromuna (SARS) neden olan SARS-CoV için üretilen T hücrelerine ise yıllar sonra yapılan testlerde bile rastlanabiliyor.
Dünya Sağlık Örgütü, SARS-CoV-2’ye karşı üretilen antikorları teşhis etmek için kullanılan laboratuvar testlerinin geçerlilikleriyle ilgili yayınladığı bültende, bu testlerin insanlara bulaşabilen diğer altı koronavirüs türüne karşı üretilen antikorları ayırt etmede yetersiz kaldığını açıkladı. Bu nedenle antikor testleri sonuçlarına göre hastalığı atlattığı düşünülen kişilere “bağışıklık pasaportu” vererek önlemleri gevşetmek isteyen ülkelerin önerilerine sıcak bakılmıyor.
Salgının ilk aylarında Güney Kore’de COVID-19 hastası olan 260’tan fazla kişinin iyileştikten sonra testlerinin tekrar pozitif çıkması, virüsün belirli bir zaman geçtikten sonra vücutta tekrar enfeksiyona neden olabileceğini düşündürmüştü. Ancak bu durumun PCR testlerinin çalışma prensibinden kaynaklandığı anlaşıldı. PCR testleri virüsleri bir bütün olarak algılamaz, virüsün genetik materyaline odaklanır. Bu nedenle hastalığı yeni atlatmış kişilerde etkisiz hâle getirilen virüslerin RNA parçalarının vücuttan henüz temizlenememiş olması hatalı pozitif sonuçlara yol açabilir.
Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testleri günümüzde COVID-19 teşhisinde en yaygın kullanılan yöntemdir.
Peki yeni tip koronavirüs vücutta gizlenerek tekrar enfekte edebilir mi? İnsan bağışıklık yetmezliği virüsü (HIV) ve suçiçeği virüsü gibi bazı virüsler hücrenin çekirdeğine sızarak kendi genomunu konak hücreninki ile birleştirebilir. Bu durumda virüsler uzun süre gizlenerek sürekli veya tekrar edebilen enfeksiyonlara yol açma yeteneği kazanır. SARS-CoV-2 ise hücre çekirdeğine girmez. Bu nedenle yeni tip koronavirüsün kronik enfeksiyonlara yol açma ve gizlenerek tekrar enfekte etme ihtimalinin zayıf olduğu söylenebilir.
Yakın zamanlarda Çin’de yapılan bir araştırmada ise altı Rhesus makak maymunu SARS-CoV-2 ile enfekte edildi. Virüsün yüzeyindeki sivri bir şekle sahip S proteinine karşı antikor üreten makaklar hastalığı atlattı. İlk aşamadan dört hafta sonra, deneyin ikinci kısmında hastalığı atlatan makak maymunlarından dördü tekrar enfekte edilirken, diğer ikisi kontrol grubu olarak bırakıldı. Sonuçta ikinci kez enfekte olan maymunlarda kısa süreli ateşlenmeler haricinde belirti görülmedi. Ayrıca ürettikleri S proteini antikorlarının düzeyinin arttığı belirlendi. Ancak benzer deneylerin insanlar üzerinde tekrar edilmesi etik kaygılar nedeniyle şimdilik mümkün görünmüyor.
24 Ağustos 2020’de Hong Kong Üniversitesi Tıp Fakültesi araştırmacıları, yaklaşık dört buçuk ay önce COVID-19 tanısı konulan ve iyileşen 33 yaşında bir hastanın tekrar hastalığa yakalandığını duyurdu. Ancak gen dizileme yöntemi, hastanın, virüsün genetik olarak farklı bir alt türü tarafından enfekte edildiğini gösterdi. İkinci kez enfekte olan hastada semptomlara rastlanmadı.
Yeni tip koronavirüse karşı bağışıklık kazanma konusunda aradığımız cevaplara ulaşabilmek için antikor ve virüs testleri üzerinde daha fazla çalışılması gerekiyor. Bu cevaplar bulunana kadar da maske, temizlik ve sosyal mesafe kurallarına uymak hayli önemli.
Kaynaklar:
- Deng, W. ve ark., “Primary exposure to SARS-CoV-2 protects against reinfection in rhesus macaques”, Science, Cilt 369, Sayı 6499, s. 77-81, 2020.
- livescience.com/coronavirus-reinfections-were-false-positives.html
- sciencefocus.com/news/coronavirus-33-year-old-patient-reinfected-months-after-first-getting-covid-19
- theconversation.com/can-you-get-the-covid-19-coronavirus-twice-137309
- who.int/news-room/commentaries/detail/immunity-passports-in-the-context-of-covid-19