Nopasorn Kowathanakul/Moment Open/Getty Images
Denizlerin Kara Deliği Girdaplar Nasıl Oluşur?
Daha önce hiç su dolu bir lavabonun veya küvetin tıpasını çektiniz mi? Eğer çektiyseniz tıpa çıktıktan sonra suyun dönerek giderden aktığını hatta giderin etrafındayken daha da hızlanarak hortuma benzer bir şekil oluşturduğunu fark etmişsinizdir. Peki bu bir hortum mu? Tabii ki hayır! Bu bir girdap. Çokça tanık olduğumuz bu durum doğada da sıklıkla gerçekleşir.
Girdap Nedir? Girdap Nasıl Oluşur?
Akıntı, suyun kütleler hâlinde bir yerden başka bir yere hareket etmesidir. Yer çekimi, şiddetli rüzgârlar, gelgitler, sıcaklık ve deniz suyunun yoğunluğundaki değişimler gibi farklı nedenlerle oluşabilen akıntıların çoğu tek yönde ve hızla ilerler.
Farklı yönlerde ilerleyen iki veya daha fazla akıntı karşılaştığında birbirine çarpar ve dairesel bir şekilde birbirinin etrafında dönmeye başlar. Böylece girdaplar ortaya çıkar. Bir girdaptaki su moleküllerinin hareketleri yer çekimi tarafından belirlenir. Yer çekimi kuvveti suyun üzerinde bir basınç oluşturarak su moleküllerini merkeze doğru çeker.
Girdabın merkezine doğru inildikçe suyun derinliği arttığı için suyun üzerindeki basınç artar. Bu durum daha çok su molekülünün girdabın merkezine doğru çekilmesine neden olur. Bu noktada basınç yüksek olduğundan girdabın hızı düşüktür. Suyun yüzeyinde ise basınç daha düşük olduğundan su molekülleri merkezden uzaklaşır ve daha geniş bir alana yayılır. Burada girdabın hızı yüksektir. Suyun yüzeyinde merkezden uzaklaşan su molekülleri girdabın boşluğunu oluşturur.
Girdaplar Tehlikeli midir?
Çoğu girdap tehlikeli değildir. Fakat çok büyük, güçlü ve şiddetli girdaplar da oluşabilir. Bunlara maelstroms denir. Bu girdaplar genellikle boğaz gibi, su kütlelerinin dar bir yerden geçtiği, alanlardaki akıntıların karşı karşıya gelmesiyle oluşur. Dünyanın en güçlü girdapları genellikle Norveç’in kuzeyindeki Saltstraumen Boğazı’nda görülür. Bu boğazda her altı saatte bir çapı 10.000 metreye ulaşabilen girdaplar meydana gelir. Güçlü akıntıların oluşturduğu bu girdaplar etrafındaki nesneleri içine çekebilir.
Lingbeek/E+/Getty Images
Saltstraumen Boğazı’ndaki maelstroms girdabı
Girdaplar Nerede Oluşur? Girdaplar Her Yerde Oluşur mu?
Girdaplar dere, nehir ve deniz gibi suyun aktığı her yerde oluşabilir. Hatta yapay şelale ve barajların dibinde de girdaplar görülebilir.
Joannis S Duran / Freelance Photographer/Moment Open/Getty Images
Niagara Nehri’nde oluşan bir girdap
Girdaplar her ne kadar büyüleyici bir doğa olayı olsa da deniz veya okyanus gibi büyük su kütlelerinde yüzerken daima tetikte olmak gerekir. Çünkü bazı girdaplar çok tehlikelidir ve boğulmaya neden olabilirler.
Girdaplara fiziksel olarak hayli benzer bir diğer doğa olayı ise hortumlardır. Yapay bir hortumun nasıl oluşturabileceğini Tasarla ve Yap köşemizde bulunan “Yapay Hortum Oluşturalım” etkinliğimizden öğrenebilirsiniz.