Ay’ın Güneş Işığı Alan Bir Bölgesinde Su Keşfedildi
Daha önceleri de Ay’ın çeşitli bölgelerinde su olduğu belirlenmişti. Ancak bu bölgelerin tamamı güneş ışığı almayan soğuk yerlerdi. Clavius Krateri gibi güneş ışığı alan bir bölgede su tespit edilmesi bilim insanlarını şaşırttı. Daha önceleri zannedilenin aksine, sadece güneş ışığı almayan soğuk bölgelerde değil Ay yüzeyinin tamamında su olabilir.
1969 yılında Ay’a giden ilk astronotlar geri döndüğünde Ay’ın sudan yoksun olduğu düşünülüyordu. Ancak son 20 yıl içinde Ay’ın etrafında dönen ve Ay’a çarptırılan cihazlarla yapılan çalışmalar kutuplar civarındaki, sürekli gölgede kalan kısımlarda su buzu olduğunu göstermişti. Yine aynı dönemde uzaktan yapılan çeşitli gözlemler sırasında Ay’ın güneş alan kısımlarında da su olabileceğine dair çeşitli veriler elde edilmişti. Ancak bu verilerin kaynağının su (H2O) mu yoksa hidroksil (OH) mi olduğu tam olarak bilinmiyordu. Elde edilen son sonuçlar Ay’ın güney kutbu civarındaki, güneş ışığı alan Clavius Krateri’nde su buzu olduğunu doğruluyor.
Clavius Krateri’nde su olduğunu gösteren gözlemler kısaca SOFIA olarak adlandırılan uçan gözlemevinden yapılmış. Modifiye edilmiş bir uçak olan SOFIA, üzerinde taşıdığı kızılötesi kameralarla yeryüzünden yaklaşık 14.000 metre yükseliyor. Böylece atmosferdeki su buharının neredeyse tamamını altında bırakarak, yeryüzündeki kızılötesi teleskoplara kıyasla, uzaydan net görüntüler almayı başarıyor. SOFIA’nın ana görevi Güneş sistemi, uzak yıldızlar, gök adalar ve kara delikler hakkında veri toplamak. Ay’ı gözlemlemek ise SOFIA’nın rutin görevleri arasında yer almıyor. Bu çalışma sırasında Ay, SOFIA tarafından ilk kez gözlemlenmiş. Hatta bu çalışmadan önce SOFIA’nın Ay hakkında güvenilir veriler toplamayı başarıp başaramayacağı bile bilinmiyormuş.
Kaynak: NASA
Dünya’dan görülebilen en büyük kraterlerden bir olan Clavius Krateri’nde keşfedilen suyun miktarı yüksek değil. Tahminlere göre bölgedeki toz katmanında 100-412 mg/l su var. Bu değer bölgedeki su yoğunluğunun Sahra Çölü’ndekinin yüzde biri kadar olduğu anlamına geliyor.
Yapılan keşif çeşitli soruları da beraberinde getiriyor. Birincisi, keşfedilen suyun kaynağı ne olabilir? İkincisi, güneş ışığı alan bölgelerdeki su neden buharlaşıp uzaya “kaçamıyor”?
Keşfedilen suyun muhtemel bir kaynağı Ay’ın yüzeyine çarpan mikrometeoritler olabilir. İkinci bir ihtimal, güneş rüzgârındaki protonlar (hidrojen atomu çekirdekleri) ile Ay’ın yüzeyindeki toz katmanındaki minerallerde bulunan oksijen atomları, meteorit çarpmaları sırasında ortaya çıkan yüksek ısının sağladığı enerji sayesinde, tepkimeye girerek su oluşturuyor olabilir.
Suyun buharlaşıp uzaya kaçamamasının bir nedeni, meteorit çarpmaları sırasındaki yüksek ısı nedeniyle Ay’ın yüzeyindeki toz parçacıklarının camlaşması sonucu ortaya çıkan “boncuk” benzeri yapıların içine hapsolması olabilir. Bir başka ihtimal, Ay’ın yüzeyindeki toz katmanındaki zerrelerin güneş ışığını engelleyerek derinlerdeki buzları gölgede bırakması olabilir.
Konu hakkında detaylı bilgiye Casey I. Honniball ve arkadaşlarının Nature‘da yayımladıkları makaleden ulaşabilirsiniz.