Ay Macerası Kaldığı Yerden Devam Ediyor: Artemis Programı
1968 ve 1972 yılları arasında gerçekleştirilen dokuz Apollo insanlı uzay görevinden altısı başarılı oldu ve on iki astronot Ay’a ayak bastı. Ancak ekonomik nedenlerle programsonlandırıldıve Eugene Cernan, Aralık 1972’de Apollo 17 göreviyle Ay’da yürüyen son astronot oldu. O günden sonra Sovyetler Birliği ve Çin’e ait insansız uzay araçları Ay’ın yüzeyine yumuşak iniş yapmayı başarsa da uydumuza ayak basan başka bir insan olmadı.
Ay’a ayak basan son insan olan Eugene Cernan
Geçen elli yılın ardından insanlık, Ay macerasını devam ettirmek istiyor. NASA öncülüğünde farklı ülkelerden birçok uzay ve havacılık şirketinin iş birliğiyle Artemis adında bir program geliştirildi. Programla ilk önce Ay’da sürekli olarak insanların yaşamasının sağlanması, daha sonra Ay’dan Mars’a insan gönderilmesi hedefleniyor. Ay’da kalıcı yapıların ise yakın geçmişte donmuş hâlde suyun bulunduğu güney kutbuna inşa edilmesi planlanıyor.
Dünya’dan Ay’a yolculuğun resmedildiği, Artemis programının logosu
2022 yılının başlarında Artemis I göreviyle başlatılacak programdaki ilk uçuş insansız olarak gerçekleştirilecek. Sonraki yıl gönderilecek araçta insanlar da yer alacak ve Ay’ın yörüngesinde dolanıp Dünya’ya dönecekler. 2024 yılındaki Artemis III göreviyle yolculuk edecek dört insandan ikisinin Ay’ın yüzeyine inmesi hedefleniyor. 2026 yılındaki Artemis IV görevindeyse Ay’ın yörüngesinde, insanlara yaşam ortamı sağlayacak bir istasyon inşa edilmesi ve astronotların buraya yerleştirilmesi planlanıyor. 2032’ye kadar devam etmesi planlanan diğer görevlerin ayrıntıları henüz duyurulmadı. Peki burada özetlediğimiz görevler nasıl gerçekleştirilecek?
Artemis I görevi için Dünya’nın yörüngesinden ayrılan uzay aracının temsilî çizimi
Şimdi, programın hayata geçirilmesini mümkün kılacak roketlere, uzay araçlarına ve diğer ekipmanlara bakalım.
Ay’a gidecek astronotları, onları taşıyacak uzay aracını ve ihtiyaç duyulan malzemeleri tek görevde uzaya gönderebilmek için şimdiye kadarki en güçlü roket olanUzay Fırlatma Sistemi (SLS)tasarlandı. İlk Artemis görevi için testleri devam eden roketin, astronotları taşıyacak uzay aracının süratini saatte yaklaşık 40.000 kilometreye çıkaracağı düşünülüyor. Artemis programı ilerledikçe roketin yük taşıma kapasitesinin artırılarak, Mars’a düzenlenecek insanlı görevler için gerekli güç seviyesine ulaştırılması planlanıyor.
Uzay Fırlatma Sistemi
Artemis programında çeşitli yüklerin uzaya taşınabilmesi için uzay firmalarının ürettiği SpaceX Starship ve Falcon Heavy gibi roketler de kullanılacak.
SpaceX Starship
Artemis programında astronotlar iki farklı türde uzay giysisikullanacak.Bu giysilerden xEMU, astronotlara Ay’ın yüzeyinde çalışabilmeleri için 8 saate kadar kesintisiz yaşam desteği sunacak. OCSS ise astronotları uzay yolculukları sırasında tehlikeli olabilecek basınç değişimlerinden koruyacak.
Orion: Astronotları Ay’a Taşıyacak Uzay Aracı
Astronotları Ay’a ve daha sonra da Mars’a taşıyıp görev bitiminde Dünya’ya geri getirmek için Orion adlı, kapsül biçiminde bir uzay aracı tasarlandı. Astronotların uzay yolculuklarındaki evi olacak bu araca biraz daha yakından bakalım.
Ay’da Kısa Bir Mola
Ay’a ve ötesine insanlı uzay görevleri sıklaştığında, astronotların mola verip araç değiştirebildiği bir istasyon hayli faydalı olurdu, değil mi? Artemis programında bu işlevi Ay Geçidi (Gateway) adlı yapı üstlenecek. Dünya’nın çevresinde dolanan Uluslararası Uzay İstasyonu’na benzer biçimde Ay’ın çevresindeki yörüngesine yerleştirilecek Ay Geçidi, Ay’a ulaşması ve Ay’dan ayrılması gereken insanlar için hareketli bir mola yeri olacak.
Örneğin Dünya’dan Ay’a doğru yola çıkan insanları taşıyan Orion uzay aracı önce Ay Geçidi’ne kenetlenecek. Astronotlar daha sonra, istasyona kenetli hâlde hazır bekleyen ve Ay’ın yüzeyine inebilecek şekilde tasarlanan araçlara geçiş yapacak. İlerleyen yıllarda Mars’a ya da daha uzak gök cisimlerine yol alacak insanlarsa bu istasyondan aktarma yaparak yollarına devam edebilecek.
Güneş enerjisiyle çalışacak bu istasyon, sadece uzay araçlarının ve robotların “park ettiği” bir yapı olmayacak. Aynı zamanda bilimsel çalışmaların yürütüldüğü bir laboratuvar, görev yerlerine gidecek insanlar için geçici bir yaşam modülü ve iletişim merkezi gibi işlevleri de yerine getirecek.
Ay Geçidi’nin iki temel biriminin temsilî görseli
Ay Geçidi, Uluslararası Uzay İstasyonu çalışmalarını yürüten ülkelerden bazılarının iş birliğiyle hayata geçirilecek. 2024 yılındaki ilk insanlı Artemis görevlerinden önce Ay’ın çevresindeki yörüngesine taşınması planlanan Ay Geçidi sonraki yıllarda yeni birimler eklenerek büyütülebilecek biçimde tasarlandı.
Ay’ın Yüzeyine İniş
Programın sonraki aşamasında, Ay Geçidi’ne ulaştırılan insanların Ay’ın yüzeyine indirilme görevi bulunuyor. Bu görev için “insanlı iniş sistemleri” adı verilen araçlar kullanılacak. Yüzeye inen astronotlar, görevleri tamamlandığında aynı sistemi kullanarak Ay Geçidi’ne dönebilecek.
Temsilî görselde Artemis insanlı iniş sistemi Ay’a yaklaşıyor.
Astronotların Dünya’dan Ay’ın yüzeyine taşınma aşamaları tamamlandı. Şimdi de Ay’ın üzerinde yapılacak çalışmalara bakalım. Artemis III göreviyle yüzeye ulaşan ilk astronotlar önceden belirlenen çalışma takvimlerine göre iniş sisteminden ayrılarak krater çevreleri ya da ışık almayan alanlardan örnekler toplayacak. Ayrıca deney ya da ölçüm ekipmanlarıyla çalışmalarını sürdürerek bir haftalık görevlerini tamamlayacaklar.
xEMU uzay giysisiyle yüzey çalışmalarını sürdüren bir astronotun temsilî görseli
İlerleyen Artemis görevlerinde astronotların Ay’ın yüzeyinde daha uzun süre çalışabilmesi için Artemis Üssü kurulması planlanıyor. Ay’ın güney kutup bölgesindeki su ve mineral açısından zengin Shackleton Krateri yakınlarında kurulacak üste, sabit ve hareketli yaşam alanları yer alacak. Astronotlar iki aya kadar üste görev alabilecek. Üsteki bu çalışmaların Mars görevleri için temel oluşturacağı düşünülüyor.
Temsilî Ay üssü
Astronotların üsten uzaktaki bölgelerde rahatlıkla çalışabilmesi için yaşanabilir gezici araçların da Ay’a taşınması planlanıyor. Araçların içinin uygun basınçta tutulabilmesi sayesinde astronotlar, uzay giysisine ihtiyaç duymadan, günlük giysileriyle haftalarca araç içinde yaşayabilecek ve çalışmalarını sürdürebilecek. İncelemeye değer bir bölgeye ulaştıklarındaysa uzay giysileriyle deney ve örnek toplama çalışmaları için araçtan çıkabilecekler.
Artemis programı için tasarlanan, yaşanabilir gezici araç
Ay üssünde üzeri açık arazi araçlarından da yararlanılacak. Uzay giysileriyle kullanılması gereken bu araçlarla astronotlar, üsten yaklaşık 20 kilometre uzaklığa kadar zorlu arazi koşullarında dahi araştırma yapabilecek. Ayrıca sürücüsüz versiyonu da üretilmesi planlanan arazi araçları otonom olarak çalışacak, gerekli göründüğündeyse Dünya’dan ya da Ay üssünden kontrol edilebilecek.
Ay arazi aracı
Artemis araştırmalarına VIPER adlı robotik Ay gezgini de katkıda bulunacak. VIPER, insanlar için tehlikeli olabilecek bölgelerde donmuş su ve kullanılabilecek diğer kaynakları bularak haritalarını çıkaracak. VIPER’ın kutup bölgesinde ziyaret edeceği alanlar arasında, hiç gün ışığı almadığı için Güneş sisteminin en soğuk bölgeleri arasında bulunan krater çukurlarının derinlikleri de yer alıyor. Bu kraterlerdeki buz kütlelerinin milyarlarca yıldır hiç erimediği tahmin ediliyor.
VIPER