Daha Yukarı, En Yukarı: Spor Tırmanış
Tırmanma; yürüme, koşma ve sıçrama gibi insanların hareketle ilgili en temel becerileri arasında yer alır. Aslında tırmanma becerisini hayatımızın çoğu alanında kullanırız. Örneğin evlerde ayaklı merdivenlere, parklarda demir çubuklara, bahçede ağaçlara veya spor salonlarında halatlara tırmanırız. Yerden ne kadar yükseğe tırmanırsak o derece farklı duygular hissederiz. Bu duyguları daha yoğun yaşamak isteyen sporcular ise dağlarda çok yüksek kayalara tırmanmaya çalışır.
Sporcular yaz aylarında dağlarda kayalara tırmanır. Ancak kış aylarında veya tırmanış yapılabilecek kayaların uzak olduğu durumlarda kaya tırmanışı yapmak imkânsızlaşır. Sporcular bu gibi durumlarda tırmanış yapabilmek için kendilerine başka çareler aramış ve ev, spor salonu gibi farklı mekânlarda bulunan boş duvarları yeniden dizayn ederek tırmanma antrenmanları yapmaya başlamışlar. Böylece evlerin, spor salonlarının ve parkların boş duvarlarına yapay tırmanma duvarları inşa edilmiş. 1980’li yıllardan sonra yapay tırmanma duvarlarında yarışmalar yapılmaya başlanan bu yeni spor dalı “spor tırmanış” (İngilizce sport climbing) olarak isimlendiriliyor. 2020 Tokyo Olimpiyat Yaz Oyunları’nda ilk defa yer alacak spor tırmanış olimpik bir spor branşı hâline geldi.
Spor Tırmanış Nedir?
Spor tırmanışta, yapay tırmanma duvarında belirli bir rota kullanılarak emniyetli ve güvenli bir şekilde en üst tutamağa tırmanılmaya çalışılır.
Spor tırmanışın yapay tırmanma duvarının yüksekliği genellikle 6 metre ile 15 metre arasındadır. Bu duvarın dış yüzeyi özel bir malzemeden yapılır ve üzerinde 20 cm aralıklarla vida yerleri bulunur. Bu vida yerlerine istenilen tutamaklar eklenip var olanlar çıkarılabilir. Böylece yeni rotalar oluşturulabilir. Tutamaklar farklı büyüklüklere sahip olabilir.
Tırmanış Malzemeleri
Spor tırmanış için öncelikle emniyet kemerine, özel tırmanış ayakkabısına ve toz torbasına sahip olmamız gerekir. Toz torbasında ellerimizin tutamaklarda kaymaması için magnezyum tozu bulunur. Ayrıca ipe de ihtiyaç duyulabilir.
Nasıl Tırmanılı
Tırmanmada “üç nokta” temel kuralı geçerlidir. Bu kurala göre tırmanmak istediğimiz nesneye (örneğin yapay duvar, kaya, ağaç) ayaklarımızı ve ellerimizi üç noktadan sabitlemeliyiz, boşta olan diğer elimiz veya ayağımız ile yukarı veya yanlara doğru tırmanma hamlesi yapmalıyız.
Spor Tırmanış Disiplinleri
Spor tırmanışta üç farklı disiplin var: kısa kaya disiplini, lider disiplini ve hız disiplini.
Kısa kaya disiplininde, yaklaşık 6 metre yüksekliğindeki yapay tırmanma duvarında hakemlerce karmaşık ve zor tırmanma rotaları oluşturulur. Sporcu bu karmaşık ve zor tırmanma rotalarını çözerek en üst tutamağa ulaşmaya çalışır. En kısa sürede en üst tutamağa ulaşan sporcu yarışmayı kazanır. Kısa kaya disiplininde sporcu ip ve kemer kullanmaz. Tırmanma duvarının altında kalın minderler vardır. Sporcu dengesini kaybederse bu minderlerin üzerine düşer.
Lider disiplini en az 12 metre yüksekliğindeki tırmanma duvarında yapılır. Bu disiplinde sporcular önceden hazırlanmış rotaları izleyerek en üst tutamağa ulaşmayı amaçlar. Lider disiplininde en kısa sürede en üst tutamağa çıkan sporcu yarışmayı kazanır. Sporcu tırmanış sırasında dengesini kaybedip düşerse süre durdurulur ve o ana kadar çıktığı tutamak sayısı hesaplanır.
Lider disiplininde duvar yüksek olduğundan sporcular güvenli bir şekilde tırmanabilmek için emniyet kemeri takmalı ve tırmanma ipi kullanmalıdır. Tırmanma ipinin bir ucu sporcunun kendi emniyet kemerine, diğer ucuysa emniyetçinin kemerine bağlı olmalıdır. Bu sayede sporcu dengesini kaybederse emniyetçi ipi çekerek sporcunun yere düşmesini engelleyebilir.
Hız disiplininde, 15 metre yüksekliğindeki düz tırmanma duvarında birbirine benzer yan yana iki rota vardır. İki sporcu bu rotalara aynı anda başlar ve en kısa sürede bitiren sporcu yarışmayı kazanır. Bu disiplinde de sporcular güvenli bir şekilde tırmanabilmek için emniyet kemeri takar ve tırmanma ipi kullanır, emniyetçiler görev yapar.
Siz de spor tırmanışı yapmak istiyorsanız yaşadığınız yerde tırmanma duvarları bulunup bulunmadığını öğrenebilirsiniz. Ülkemizde özellikle üniversitelerin birçoğunun spor merkezinde tırmanma duvarı bulunuyor. Ayrıca T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı bazı spor salonları da tırmanma duvarına sahip. Son zamanlarda okullarda da tırmanma duvarları yapılmaya başlandı.
Uluslararası spor tırmanış yarışmaları Uluslararası Spor Tırmanış Federasyonu (IFSC) tarafından organize ediliyor. Ülkemizde spor tırmanış yarışmaları ilk defa 2006’da düzenlendi ve hâlen Türkiye Dağcılık Federasyonu (TDF) tarafından düzenlenmeye devam ediliyor. Kadın ve erkek kategorilerinde yaş düzeyleri göz önüne alınarak üç farklı disiplinde kulüpler arası Türkiye şampiyonaları gerçekleştiriliyor.
Ülkemizde son iki yıldır okullar arası spor tırmanış yarışmaları da düzenleniyor. Kız ve erkek kategorilerinde 9 yaşından 18 yaşına kadar öğrenciler istedikleri takdirde okul takımlarında yarışmalara katılabiliyor.
Kaynaklar:
- Türkiye Dağcılık Federasyonu (TDF), “Spor Tırmanış“.
- International Federation of Sport Climbing (IFSC), “What is the IFSC“