Fırtınalar Gezegeni Satürn
Satürn’ün halkaları
Satürn hiç de fotoğrafta görüldüğü gibi sakin bir yer değil. Güneş Sistemi’nin bilinen en fazla uyduya sahip gezegeni olan Satürn’ün atmosferinde devasa fırtınalar gerçekleşiyor.
Gökbilimciler Satürn’de gerçekleşen fırtınaların yapısını inceleyebilmek için özel yazılımlar kullanıyor. Gökbilimciler, bu yazımlar ile hazırladıkları simülasyonlar sayesinde fırtınaların taşıdığı enerji hakkında tahminde bulunabiliyor, ne tür yapısal farklılıklara sahip olduklarını belirleyebiliyorlar. Peki, bu tür fırtınaların gözlenmesi neden önemli?
Gaz yapıda bir gezegen olan Satürn’ün atmosferinde gerçekleşen olayların araştırılması atmosfer yapısı hakkında daha ayrıntılı bilgiler elde edilmesini sağlıyor.
Satürn’ün atmosferinde bugüne kadar küçük ve büyük ölçekli çok sayıda fırtına gözlendi. Genişliği yaklaşık 2000 km olan ve etkisini birkaç gün devam ettiren fırtınalar küçük ölçekli fırtına olarak sınıflandırılıyor. Küçük ölçekli fırtınalar ile kıyaslandığında on kat büyüklüğe ulaşabilen büyük ölçekli fırtınalar ise “büyük beyaz leke” olarak da isimlendiriliyor ve etkilerini aylarca devam ettirebiliyorlar. 1876’dan bu yana gökbilimciler bu devasa boyutlu fırtınalardan yedi tane gözleyebildi.
NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute
Büyük beyaz lekeler yaklaşık her 30 yılda bir Satürn’ün kuzey yarımküresinde ortaya çıkıyor. Yani yaklaşık olarak her Satürn yılında (bir Satürn yılı 29,4 Dünya yılına eşittir) bu tür fırtınalardan bir kez gerçekleşiyor. İlginç olan bu dev fırtınaların her yıl aynı mevsimde gözlenmesi.
2018’de Satürn’ün atmosferinde büyük ölçekli yeni bir fırtına gözlendi. Bu, birbirine yakın enlemlerde gerçekleşen ve doğu-batı yönünde 4000 ila 8000 km boyunca uzanan dört büyük kasırganın etkileşerek oluşturduğu karmaşık bir fırtına sistemiydi. Fırtına etkisini aylarca devam ettirdi.
Fırtınanın ilk işaretleri NASA’nın Cassini uzay aracı tarafından çekilen görüntüler sayesinde teşhis edildi. Gökbilimciler fırtınayı görünür bölge dalga boyunda kaydedilmiş 500’den fazla görüntüyü analiz ederek inceledi. Bu gözlemlerin yanı sıra Hubble Uzay Teleskobu ile çekilen görüntüler de kullanıldı.
2018’de tespit edilen karmaşık fırtına sistemi 1960’da gözlenen büyük beyaz leke ile aynı enlemde, aynı mevsimde ve yaklaşık iki Satürn yılı sonra gözlendi. Sonuçları Nature Astronomy dergisinde yayımlanan araştırmada gökbilimciler bu devasa fırtınaların neden yaklaşık olarak aynı mevsimde ortaya çıktığı hakkında kesin bir bilgiye sahip olmasalar da bu durumun gezegenin atmosferine ulaşan güneş enerjisi miktarı ile ilişkili olabileceğini düşünüyorlar. Güneş ışınları, Satürn’ün atmosferinin ısınmasında etkin role sahip. Sıcaklık ve basınçtaki değişimler ise özellikle atmosferdeki su buharının karmaşık bir davranış sergilemesine yol açıyor olabilir.
Satürn’ün kuzey kutbunda gerçekleşen yaz fırtınaları
James Webb Uzay Teleskobu gibi büyük uzay teleskopları ve kızılötesi dalga boyunda gözlem yapan, yeryüzünde kurulu büyük teleskoplar bu devasa fırtınaların oluşumundan sorumlu fiziksel süreçlerin daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir.
- Sánchez-Lavega, A. ve ark., “A complex storm system in Saturn’s north polar atmosphere in 2018.“, Nature Astronomy, 2019.