Pîrî Reis:16. Yüzyılın Dâhi Denizcisi
2019 yılı Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı olarak ilan edildi. 2019 yılı boyunca Prof. Dr. Fuat Sezgin’in İslam bilim ve teknoloji tarihine katkılarını farklı yazılarla ele aldık. Prof. Dr. Fuat Sezgin anısına hazırladığımız diğer yazılara ulaşmak için tıklayın.
Orta Çağ’da Müslümanlar yeni yerler fethetmek ve ticaret ağlarını genişletmek amacıyla ilk olarak Akdeniz’de, daha sonra ise özellikle Hint Okyanusu’nda kapsamlı deniz yolculukları yaptı. Bu dönemde Müslüman denizciler hangi enlemde bulunduklarını anlamak için gökyüzündeki bazı sabit yıldızların, örneğin Kutup Yıldızı’nın, yüksekliğini ölçmeyi sağlayan aletlergeliştirmiş ve kullanmıştı. Bulutlu bir gökyüzünde gökcisimlerini gözlemleyerek yön bulmak ise mümkün değil. Müslüman denizcilerin bu amaçla kullandığı başka bir araç ise pusulaydı. Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik kitabında Çinliler tarafından keşfedilen pusulanın Müslümanlar tarafından 9.-10. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlandığını söylüyor.
Bu dönemde denizcilik alanının en önemli isimlerinden biri ise Pîrî Reis’ti. Pîrî Reis’in 1513’te tamamladığı Kitabı-ı Bahriyeadlı eserinde Akdeniz kıyıları (örneğin koylar, körfezler, yarımadalar, adalar, geçitler, boğazlar), Akdeniz’deki şehirler ve limanlar hakkında ayrıntılı bilgiler yer alıyordu. Kitabı-ı Bahriye‘de aynı zamanda denizcilikle ilgili teknik bilgiler de bulunuyordu. Örneğin pusulaların nasıl kullanılacağı, yıldızlar kullanılarak nasıl yön bulunacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı, nerede demir atılacağı açıklanıyordu.
Pîrî Reis’in haritasında yer alan tabloda Marmara Denizi’ndeki bir adada vinçle kaldırılan bir kayık görülüyor.
Pîrî Reis kitabında Türk, Portekiz, İspanyol, İtalyan ve Arap denizciler tarafından elde edilen bilgileri bir araya getirdi. Pîrî Reis dünya haritasını hazırlarken yirmi kadar bölge haritası, Araplar tarafından hazırlanan Hindistan haritası, Portekizliler tarafından hazırlanan dört Pakistan, Hindistan ve Çin haritası, Atlantik Okyanusu’nun batı bölümlerinin Kolomb tarafından çizilen haritası olmak üzere farklı dünya haritalarından yararlanmıştı.
Pîrî Reis’in haritasında Avrupa ve Kuzey Afrika kıyıları görülüyor.
Pîrî Reis’in haritasının en önemli özelliği ise Amerika kıtasını gösteren ve günümüze ulaşan en eski harita olması. Pîrî Reis, dünya haritasını Kristof Kolomb’un Amerika kıtasını keşfinden yaklaşık 20 yıl sonra oluşturmuştu. Pîrî Reis’in haritasında İber Yarımadası’nın kıyıları ve Afrika kıtasının batı kıyıları doğruya hayli yakın bir şekilde çizilmişti.
Pîrî Reis’in Kitabı-ı Bahriyeadlı eseri 1929’da Topkapı Sarayı’nda keşfedildi. 2017’de ise UNESCO Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedildi.
Kaynaklar:
- Sezgin, F., İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2018.
- 1001 İcat: Dünyamızda İslam Mirası, Ed.: Salim T. S. Al-Hassani, Foundation for Science Tecnology and Civilisation, 2010.
- https://muslimheritage.com/piri-reis-16th-c-cartographer-navigator/
- https://web.archive.org/web/20130813090645/http://www.uwgb.edu/dutchs/PSEUDOSC/PiriRies.HTM