Denizaltı: Kim, Ne Zaman İcat Etti?
razihusin/iStock
Bu sesli yayına Bilim Genç
Jules Verne’inDenizler Altında Yirmi Bin Fersahadlı romanını okudunuz mu? Kitapta 1860’lı yıllarda dünyanın dört bir yanında nedeni bilinmeyen bir şekilde soğuk sulara gömülen gemilerin bir deniz canavarı tarafından batırıldığını düşünen denizcilerin bu canavarı bulabilmek için atıldıkları maceralar anlatılır. Bir süre sonra denizciler gemileri batıranın aslında Kaptan Nemo yönetimindeki Nautilus adında bir denizaltı olduğunu öğrenirler. Peki, geçmişte bilim kurgu kitaplarına ve filmlerine konu olan, bugün savunma sanayisinin en önemli araçlarından biri olarak görülen denizaltılar nasıl ortaya çıktı, ilk denizaltıyı kim, ne zaman icat etti? Gelin bu soruların cevaplarını hep birlikte öğrenelim.
Rodin Eckenroth/Getty Images
Denizler Altında Yirmi Bin Fersah
Denizaltı Nedir?
Deniz yüzeyinin altında ve üstünde yol alabilen savaş veya araştırma gemisine denizaltı deniz. Denizaltı gemisi olarak da adlandırılır.
Denizaltının İcadı
Denizin altında seyahat etme fikri çok eskilere dayanıyor. Ancak su altında hareket edecek kadar dayanıklı bir aracın nasıl inşa edileceği, nasıl çalıştırılacağı ve mürettebat için gerekli oksijenin nasıl sağlanacağı ile ilgili sorunlar uzun yıllar boyunca çözülemedi. 16. yüzyıldan itibaren girişimciler bu sorunlara bir bir çözüm üretmeye başladı.
İtalyan mucit Leonardo da Vinci’nin 1500’lü yılların başında yaptığı çizimlerde suyun altında hareket edebilen bir gemiye yani ilk denizaltı tasarımına ait taslaklar yer alıyordu.
Denizaltı Nasıl Çalışır?
1573 yılında İngiliz matematikçi William Bourne tarafından yapılan, deri ile kaplanmış ahşap çerçeveli denizaltı tasarımı ise günümüzdeki denizaltılarda da kullanılansafra tanklarınadayanıyordu. Denizaltının suya dalmak için safra tanklarını doldurması, su yüzeyine çıkabilmek içinse safra tanklarını boşaltması öngörülmüştü. Ancak Bourne’nun tasarımı çizim aşamasını geçemedi.
Hulton Archive/Stringer/Getty Images
William Bourne’undenizaltı tasarımı
İlk Denizaltı
Denizaltı tasarımını uygulamaya dönüştürerek gerçek anlamda ilk denizaltıyı üreten kişi İngiltere Kralı I. James’in sarayında çalışan Hollandalı mucit Cornelius Drebbel oldu. Ahşap bir kayıktan yapılan ve suyu dışarıda tutmak için yağlı deri ile kaplanan araç, 1620 yılında Thames Nehri’nin altında birçok seyahat yaptı. 4-5 metre kadar dalabilen denizaltıda görevli 12 kürekli mürettebat için gerekli oksijen ise potasyum nitratın ısıtılması ile sağlandı.
ullstein bild Dtl./Getty Images
Cornelius Drebbel’in denizaltı tasarımı
Askeri amaçlarla kullanılan ilk denizaltı ise ABD’li David Bushnell tarafından inşa edilen Turtle yani Kaplumbağa isimli denizaltı oldu. 1776 yılında su altına dalan 2 metre yüksekliğindeki Turtlemeşe odunundan yapıldı. Hindistan cevizine benzeyen şekliyle dikkat çeken bu tek kişilik denizaltı el ile döndürülen pervaneler ile çalışıyordu. Turtle üst kapağındaki uzun vida mekanizması sayesinde zamanlı bir bombayı düşman gemisine yerleştirebilecek donanıma sahipti ancak herhangi bir gemiyi batırmayı başaramadı.
Historic Collection/Alamy
David Bushnell’inTurtle(Kaplumbağa) isimli denizaltı tasarımı
1800’lü yılların başında, buharlı geminin öncülerinden biri olan ABD’li Robert Fulton yüzeydeyken kanat ya da yelken benzeri yapılarla, suyun altında ise elle çevrilen pervaneyle yüzdürülebilecek bir tasarım geliştirdi. Nautilus adını verdiği denizaltı ilgi görmediği ve kullanışlı bulunmadığı için hiçbir zaman suya dalamadı ancak yazının girişinde bahsettiğimiz gibi Fransız yazar Jules Verne’inDenizler Altında Yirmi Bin Fersahkitabındaki denizaltıya adını verdi.
Denizaltıların ilgi görmesi için elle çevrilen pervane dışında bir enerji kaynağına ve gemilere karşı kullanmak için etkili bir silaha ihtiyacı vardı. Bu unsurları bir araya getiren kişi ise İrlanda asıllı ABD’li mühendis John Holland oldu. Holland 1881 yılında suyun üzerindeyken benzinli motorla, suya daldığında ise elektrikli motorla çalışan Fenian Ram adında modern bir denizaltı icat etti. Çalışmalarına devam eden Holland emeğinin karşılığını aldı ve ABD Donanması’na 15 metre uzunluğunda, üç adet torpido (gemileri batırmaya yarayan denizaltı silahları) taşıyan USS Holland adında bir denizaltı sattı. Ardından birçok ülke için denizaltı inşa etmeye devam etti.
Peter Keegan/ Stringer/Getty Images
John Holland’ın tasarladığı Fenian Ram adlı modern denizaltı
1950’lerden sonra denizaltılar nükleer enerjiyi kullanmaya başladı. Günümüzde her dalışta birkaç ay suyun altında kalabilen nükleer denizaltılar içme suyu ve buz yapmak için gerekli donanıma sahip olduklarından yalnızca yiyecek stoklarını yenilemek için yüzeye çıkıyor.
Denizaltılara Dair İlginç Bilgiler
Modern bir denizaltı 2000’den fazla mühendislik çizimi ile tasarlanır ve 7 milyondan fazla parça kullanılarak inşa edilir.
Denizaltılarda pencere bulunmaz. Bu nedenle suyun içindeki cisimlere çarpmamak ve yakınlardaki gemileri algılamak için sesten yararlanır. Bu amaçla kullanılan SONAR sistemleri ses dalgası yayar ve geri yansıyan ses dalgalarının algılanmasını sağlar.
aurigadesign/iStock
Denizaltılarda mürettebat uzun süreler boyunca dar bir ortamda çok sayıda araç gereç arasında dar bir alanda görev yapar.
Birçok denizaltıda yatak sayısı mürettebat sayısından daha azdır. Bu nedenle mürettebatın yarısı uyurken diğer yarısı çalışmaya devam eder.
Kaynaklar:
- Ellyard, D.,Kim Neyi Ne Zaman İcat Etti, Çev.: U. Mutlu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
- Ferris, J. ve ark.,Dünyayı Değiştiren Fikirler, Çev.: Z. Arık Tozar, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
- Turner, T., Mills, A., Gifford, C.,Tarih Yazan 100 İcat Dünyamızı Şekillendiren Parlak Buluşlar, Çev.: F. C. Dansuk, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
- https://www.britannica.com/technology/submarine-naval-vessel
- https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/naval-and-nautical-affairs/submarine
- http://www.bl.uk/onlinegallery/features/leonardo/leonardo.html
- https://sites.google.com/site/leonardodavinci131/leonardo-s-invention-of-the-submarine