Böcek İlaçları Sivrisinekleri Etkisiz Hâle Getirmek Yerine Güçlendirebilir
Sivrisinekler özellikle geceleri rahatsız edici sesleriyle uykumuzu bölebiliyor. Ancak bu hayvanların insan sağlığı üzerinde çok daha ciddi etkileri var. Sivrisinekler tarafından taşınan hastalıklar nedeniyle her yıl 700.000’den fazla kişi hayatınıkaybediyor. Sivrisinekler sıtma, dang humması, zika virüs hastalığı gibi birçok hastalığın taşınmasına ve bulaşmasınaneden oluyor.
Sivrisineklerden korunmak için genellikle böcek öldürücü ilaçlar kullanıyoruz. Ancak bu ilaçlar sivrisinekleri ilk aşamada etkisiz hâle getirmezse daha da güçlenerek karşımıza çıkmalarına sebep olabiliyor. Peki, bu nasıl mümkün oluyor?
Bu durumun nedenini açıklamadan önce”pestisit” kavramından bahsedelim. Pestisitlerzararlı organizmaları kontrol altına almak amacıyla kullanılan kimyasal maddelerdir. Böceklere, yabani otlara ya da mantarlara yönelik kullanabiliyorlar. Zararlı böcekleri kontrol altına almak için kullanılan pestisit türleri insektisit olarak isimlendiriliyor. Böcek ilacı olarak da bildiğimiz insektisitleri günlük hayatta en sık sivrisineklere karşı kullanıyoruz.
Böcek ilaçları uzun süre ve tekrar tekrar kullanıldığında bazı sivrisinek türleri bu maddelerekarşı dirençkazanabiliyor. Yani eskiden bir sivrisinek türünü etkisiz hâle getirebilen belirli bir böcek öldürücü aynı sivrisinek türüne artık etki etmeyebiliyor.
İnsektisit Direnci Nasıl Ortaya Çıkıyor?
Sivrisinekler antenleriaracılığıyla çevrelerini algılayabiliyor. Ayrıca sivrisineklerde bulunan kütikula isimli tabaka onları dış etkilerden koruyor. Kütikula tabakası bir çeşit zırh görevi görüyor. Sivrisinekler insektisitlere karşı farklı yollarla direnç kazanabiliyor. Bunlardan biri, insektisit sivrisinek tarafından emildikten sonra bağlandığı bölgelerdeki proteinleri kodlayan genlerde ortaya çıkan mutasyonlar. Ayrıca sivrisinekler çeşitli biyokimyasal süreçler sonucu insektisitleri etkisiz hâle getirebiliyor. Sivrisinekler ayrıca kütikula tabakasında meydana gelen değişimler yoluyla insektisitlere karşı kendilerini koruyabiliyor. Örneğin kütikula tabakasının katmanlarının sayısı artabiliyor ve kütikula tabakası kalınlaşabiliyor. Bu durumda insektisitler daha yavaş emildiği için sivrisinekler üzerindeki zehirli etkisi azalıyor.
Sivrisinekler bu mekanizmaların yanı sıra insektisitlerden uzak durmalarını sağlayacak şekilde davranmayı öğrenebiliyor. Çünkü sivrisinekler koku, tat, görme, duyma gibi duyuları aracılığıyla çevrelerini algılayabiliyor, tecrübe ettikleri olumlu ve olumsuz durumlara uyum sağlayarak davranış değişimleri gösterebiliyor.
Kaynaklar:
- Özparlak, H., “Böceklerde Kütikülanın Yapısı, Deri Değiştirme ve Diflubenzuron’un (DFB) Etkileri”,S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, Sayı 21, s. 7-19, 2003.
- Seynabou S. ve ark., “Standardised bioassays reveal that mosquitoes learn to avoid compounds used in chemical vector control after a single sub-lethal exposure.“,Scientific Reports, Cilt 12, Makale no: 2206, 2022.
- Wood, O. R. ve ark., “Cuticle thickening associated with pyrethroid resistance in the major malaria vector Anopheles funestus”,Parasites & Vectors, Cilt 3, Makale no 67, 2010.
- https://www.cdc.gov/niosh/topics/outdoor/mosquito-borne/default.html