En Üst Sınıflandırma Taksonu Âlemler Kaça Ayrılır?
Elinizde farklı renklerde, şekillerde ve türde milyonlarca fasulye olduğunu düşünün. Bu fasulyeleri ayrı ayrı tarlanıza ekeceksiniz. Fakat fasulyelerin hepsi birbirine karışmış. Bu fasulyeleri kolayca tarlanıza ekebilmeniz ve büyüyen fasulyeleri ayırt edebilmeniz için aynı özelliklere sahip fasulyeleri gruplandırmanız gerekir değil mi?
Julio Ricco/iStock.com
İşte bilim insanları da canlıları benzer özelliklerine göre sınıflandırarak canlılar üzerinde kolaylıkla bilimsel çalışmalar yapıyor. Çünkü yeryüzünde birbirinden farklı özelliklere sahip yaklaşık 9 milyon tür canlı yaşıyor.
RomoloTavani/ iStock.com
Bilim insanları bu sınıflandırmayı yaparken önce canlılar arasındaki bazı temel benzerliklere bakarak canlıları gruplara yerleştirir. Bu gruplara âlem denir. Hangi canlının hangi âleme yerleştirileceğini canlının beslenme şekli (Ototrof mu, heterotrof mu?), hareket edip edemediği, tek hücreli mi yoksa çok hücreli mi olduğu, hücresinde çekirdek ya da zarlı organel bulunup bulunmadığı ve üreme şekli belirler. Örneğin kedinin hücrelerinde kloroplast bulunmaz. Bu yüzden kedi kendi besinini kendisi üretemez. Hareket edebilir ve sadece eşeyli ürer. Bir bitkinin hücrelerinde ise kloroplast bulunur. Dolayısıyla bitki kendi besinini kendisi üretir. Hareket edemez. Eşeyli ya da eşeysiz ürer. Bu durumda kediyi örneğin x âlemine yerleştirirken, çiçeği y âlemine yerleştiririz. Ayrıca bir köpek de kendi besinini kendisi üretemez ve hücrelerinde kloroplast bulunmaz. Hareket edebilir ve sadece eşeyli ürer. Bu gibi ortak özelliklerden dolayı köpek de kedi gibi x âlemine yerleştirilir.
Bu şekilde her bir âlemde ortak özelliklere sahip birçok canlı bulunur. Örneğin x âleminde bir sürü farklı kedi ve köpek, y âleminde ise bir sürü farklı bitki bulunur. Bu nedenle âlemler canlıların en kalabalık olduğu gruplardır. Daha sonra sınıflandırma basamakları her bir âlemdeki canlıların birbirlerine daha benzer özelliklerine göre farklı gruplara ayrılır.
Bütün canlılar göz önüne alınarak âlemler toplam 6 farklı gruba ayrılmıştır. Bunlar hayvanlar, bitkiler, mantarlar, protistalar, bakteriler ve arkelerdir.
Hayvanlar Âleminin Özellikleri Neler?
Gözünüzün önünde bir fil canlandırın. Filin yanında ise bir kuş olsun. Birbirlerinden görünüş olarak çok farklılar değil mi? Fakat detaylı olarak incelendiğinde her ikisi de eşeyli üreyen, hücrelerinde hücre duvarı ve kloroplast bulunmayan, farklı işlevlere sahip özelleşmiş dokuları bulunan, heterotrof olan (kendi besini kendisi üretemeyen), hareket edebilen, dış uyarıcılara karşı hızlı tepki gösterebilen ökaryot ve çok hücreli canlılardır. İşte bu iki canlı, bu ortak özelliklerin tamamına sahip olduğu için hayvanlar âlemine yerleştirilir. Burada bir kuş yerine bir timsah, bir kelebek, bir kurbağa, bir kirpi ya da bir balık da düşünebilirsiniz.
yuelan/ iStock.com
Bu görselde gördüğünüz tüm canlılar hayvanlar âleminde yer alır.
Bazı canlılar ise eşeysiz üremelerine rağmen hayvanlar âleminde yer alabilir. Detaylı olarak incelendiğinde bu canlıların en fazla hayvanlar âlemindeki canlılarla ortak özelliğe sahip olduğu bulunmuştur. Bu yüzden de hayvanlar âlemine yerleştirilmişlerdir. Örneğin bazı balıklar, amfibiler veya sürüngenler eşeysiz üreyen hayvanlardır.
Dmitry Taranets/ iStock.com
New Mexico kamçı kuyruğu eşeysiz üreyen bir sürüngendir.
Bitkiler Âleminin Özellikleri Neler?
Şimdi ise bir papatya ve bir de gülü hayalinizde canlandırın. Her ikisi de hareketsizdir, yeşil gövdeleri vardır ve yaprakları bulunur. Detaylı olarak incelendiğinde her ikisi de ototrof (kendi besinini kendisi üretebilen) olan, farklı işlevlere sahip özelleşmiş dokuları bulunan çok hücreli ökaryot canlılardır. Hücrelerinde hayvanlardan farklı olarak selülozdan oluşan hücre duvarı ve kloroplast organeli bulunur.
Bitki hücresi
Kloroplastlarında fotosentez yapmalarını ve yeşil görünmelerini sağlayan klorofil pigmentleri vardır. Hücrelerinin merkezinde de büyük bir koful bulunur. Eşeyli ürerler. Bu özelliklerinden dolayı hem gül hem de papatya bitkiler âlemine yerleştirilir.
no_limit_pictures/ iStock.com-Nika-3000/ iStock.com
Papatya ve gül bitkiler âleminde yer alır.
Genel olarak hareketsiz, ototrof veya bir dereceye kadar heterotrof olabilen, hücrelerinde hücre duvarı bulunan, eşeyli ya da eşeysiz üreyebilen, kloroplastı ve hücresinin merkezinde büyük bir koful bulunan canlılar bitkiler âlemine yerleştirilir.
Andreas Häuslbetz/ iStock.com
Sinekkapan gibi böcekçil bitkiler hem ototrof hem de heterotrof olabilir. Büyüdükleri toprak azot bakımından verimsizse azot mineralini böcekleri sindirerek sağlarlar.
Mantarlar Âleminin Özellikleri Neler?
Tek hücreli veya çok hücreli ökaryot bir canlı olan, hücrelerinde hücre duvarı bulunan fakat kloroplastları ve klorofil pigmentleri olmayan, hareket edemeyen, hif adı verilen ipliksi bir yapıdan oluşan, eşeyli ya da eşeysiz üreyebilen, farklı işlevlere sahip özelleşmiş dokuları bulunan ve heterotrof olan canlılar mantarlar âlemine yerleştirilir.
Hiflerin toplanmış biçimiyle oluşan miselyum görüntüsü.
Mantarların büyüklükleri mikroskobik boyutlardan çıplak gözle görülebilecek çok büyük boyutlara kadar değişebilir. Besinlerini genellikle çürüyen maddeler üzerinden emilim yoluyla elde ederler.
Hein Nouwens/ iStock.com
Bu görselde gördüğünüz tüm canlılar mantarlar âleminde yer alır.
Bazı mantarlar ise insanda hastalığa sebep olabilir. Örneğin Candida auris insanda enfeksiyona neden olan mikroskobik boyutta bir mantar türüdür.
selvanegra/ iStock.com
Candida aurisgörüntüsü
Protista Âleminin Özellikleri Neler?
Genellikle sucul ortamlarda ya da nemli topraklarda yaşayan, tek veya çok hücreli olan, sil, kamçı ya da yalancı ayak ile hareket eden, ototrof ya da heterotrof olan ve eşeysiz üreyen canlılar protista âlemine yerleştirilir. Bu canlıların birden fazla özelleşmiş dokusu bulunmaz. Bazılarında mitokondri ve koful gibi zarlı organeller ve hücre duvarı bulunabilir. Ototrof olanlarında kloroplast bulunduğu için bu canlılar yeşil görünür.
Protistalar Ökaryot Canlılar mıdır?
Protistalar ökaryot canlılardır.
Protista Örnekleri Neler?
Cıvık mantar, amip, öglena, dinoflagellata, terliksi hayvan (paramesyum), diyatome ve deniz yosunu (makroalg) protistalar âleminde yer alır.
Bu görselde gördüğünüz tüm canlılar protista âleminde yaşar.
Mikroskopla görülebilenlerin yanı sıra çok daha büyük boyutlarda olanları da vardır. Örneğin bir tür amip olan Amoeba proteus’un büyüklüğü 250-750 mikrometre arasında değişir. Bir tür su yosunu olan Macrocystis pyrifera’nın büyüklüğüyse 30-53 metre arasında değişir.
NNehring/ iStock.com – Velvetfish/ iStock.com
Amip (üstte) ve deniz yosunu (altta)
Bazı protistalar parazitlik özelliği gösterebilir. Örneğin sıtma hastalığının sebebi olanPlasmodium falciparum adı verilen bir tür plazmodyumprotistadır.
Ed Reschke/ Stone/ Getty Images
Kırmızı kan hücrelerindeki Plasmodium falciparum (koyu mor renkte)
Protistanın yapısı
Bakteriler Âleminin Özellikleri Neler?
Vücudunuzda neredeyseiki litrelik bir kabı dolduracak kadar bakteri bulunduğunu biliyor muydunuz? Peki nedir bu bakteri?
Tek bir hücreden oluşan, sitoplazmalarında sadece genetik materyallerini taşıyan DNA ve protein sentezinde rol oynayan ribozomlarını bulunduran, hücreyi dış ortamdan ayıran hücre zarına sahip olan canlılar bakteriler âlemine yerleştirilir. Hücre zarı yapısını oluşturan yağ asitleri gliserole ester bağları ile bağlıdır. Çoğunda hücre zarının yanı sıra peptidoglikandan oluşan hücre duvarı da bulunur.
Bakterinin yapısı
Bakteriler Prokaryot Canlılar mıdır?
Bu canlıların zarlı organelleri ve çekirdekleri yoktur. Bu yüzden bakteriler prokaryot canlılardır. Çoğunluğu mikroskobiktir. Bazı türleri endospor oluşturabilir. Sadece “binary fission” olarak bilinen ikiye bölünerek çoğalırlar.
Bu görselde gördüğünüz tüm canlılar bakteriler âleminde yer alır.
Bakteriler ototrof ya da heterotrof olabilir. Örneğin mavi-yeşil alg olarak da bilinen siyanobakteriler sitoplazmalarındaki klorofili kullanarak besinlerini fotosentez yoluyla elde eder.
NNehring/ E+/ Getty Images
Oscillatoria siyano bakterisi
Bakteriler hareketlerini kamçı ve pilus ile sağlar. Vücudumuzdaki bakterilerin çoğu yararlıdır. Fakat bakterilerin bazısı tüberküloz, strep boğaz enfeksiyonu ve Meningokok hastalığına sebep olabilir.
Arkeler Âleminin Özellikleri Neler?
Peki şimdi çok aşırı tuzlu bir yer düşünün ya da oldukça asidik ve sıcaklığı 75 oC-80 oC olan bir kaynak düşünün. Sizce burada bir canlı yaşayabilir mi?
Ignacio Palacios/ Stone/ Getty Images
Yellowstone’da bulunan Grand Prismatic Spring’in farklı renklerde görünmesinin nedeni, farklı sıcaklıklarda yaşayan bakteri ve arkelerin sahip olduğu renk pigmentleridir. Örneğin siyanobakterilerin yoğun olduğu bölgeler siyanobakterilerin sahip olduğu pigmentlerden dolayı mavi-yeşil renkte görünür.
Evet arkeler için bu mümkün. Arkeler de bakteriler gibi tek bir hücreden oluşan, sitoplazmalarında sadece genetik materyallerini taşıyan DNA ve protein sentezinde rol oynayan ribozomlarını bulunduran canlılardır. Arkelerde de bakterilerdeki gibi hücreyi dış ortamdan ayıran hücre zarı bulunur. Arkelerin hücre zarında bakterilerdekinden farklı olarak yağ asitleri yerine hidrokarbonlar bulunur. Hidrokarbonlar gliserole eter bağlarıyla bağlıdır. Arkelerde hücre zarının yanı sıra psödopeptidoglikandan oluşan hücre duvarı da vardır.
Arkeler Prokaryot Canlılar mıdır?
Arkelerin da zarlı organelleri ve çekirdekleri bulunmaz. Bu yüzden arkeler prokaryot canlılardır.
Arkenin yapısı
Arkeler mikroskobik canlılardır. Endospor oluşturmazlar. İkiye bölünme ve tomurcuklanma ile ürerler.
Arkelerin en önemli özellikleri normal koşulların yanı sıra uç koşullarda da yaşayabilmeleridir. Örneğin 100 oC’ın üzerinde, okyanus derinliklerinde, dondurucu soğuklarda, asidik, bazik ve aşırı tuzlu ortamlarda yaşayabilirler. Arkeler aleminde fotosentez yapabilen tek cins Halobacterium cinsidir. Bu cinste yer alan erke türleri gerçek bir fotosentez yapmaz. Yani bitkiler ve bakterilerin yaptığı fotosentezdeki gibi klorofili kullanarak elektron aktive edilmez. Bunu yerine bakteriorodopsin adlı bir protein kullanılarak ışık enerjisi yardımıyla hidrojen iyonu aktive edilir.
Aşırı tuzlu ortamlarda bile yaşayabilenHalobacterium salinarum
Peki siz tardigrad olarak da bilinen su ayılarının hangi âleme dâhil edildiğini bulabilir misiniz?
Kaynaklar:
- https://www.ruf.rice.edu/~bioslabs/studies/invertebrates/kingdoms.html
- http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Biology/animal.html
- https://openstax.org/books/concepts-biology/pages/15-1-features-of-the-animal-kingdom
- https://byjus.com/biology/plant-kingdom-plantae/
- https://byjus.com/biology/kingdom-fungi/
- https://byjus.com/biology/protista/
- https://bio.libretexts.org/Sandboxes/tholmberg_at_nwcc.edu/BIOL_1213/03%3A_Unit_3_-_Systematics_and_Phylogeny/3.04%3A_Biological_Diversity/3.1.03%3A_Prokaryotes_-_Bacteria_and_Archaea
- https://byjus.com/biology/archaebacteria/
- https://ucmp.berkeley.edu/bacteria/bacteriamm.html
- https://www.science.org.au/curious/earth-environment/what-are-archaea