Prostock-Studio / iStock
Kitap Okumak ve Ekran Başında Vakit Geçirmek Beyni Farklı Etkiliyor
Gelişen ve değişen dünyada teknolojik gelişmelere ayak uydurmak yaşamımızın önemli bir parçası hâline geldi. Hâl böyleyken çoğu zaman ansiklopedi okumaktansa merak ettiklerimizin cevabını internette aratarak öğreniyoruz. Ya da kitap okumak yerine, kitaptaki aynı hikâyeyi anlatan bir filmi izlemeyi tercih edebiliyoruz. Bize zamanı unutturan ve sıra dışı kurgularıyla bizi kendine bağımlı hâle getiren bilgisayar oyunları ise tartışılması gereken ayrı bir konu. İşte tüm bunlar bizi ekran bağımlısı yapabiliyor.
Ekran başında harcanan sürenin kontrolünü kaybetmek, beyin sağlığı için riskler oluşturuyor. Bu yazımızda bir yandan ekran bağımlılığının risklerini ele alırken, aynı zamanda vaktimizi kitap okuyarak değerlendirmenin, ekran başında harcamaya kıyasla, beynimizi ne şekilde etkilediği üzerinde duracağız.
Metamorworks / iStock
Bir grup bilim insanı, 2018 yılında, 8 ve 12 yaş aralığındaki çocuklarla bir çalışma yaptı. Araştırmacılar, fMRI adı verilen bir cihazla çocukların beynindeki kan akışını izledi.
Kan akışının düzenli olduğu kısımlar beynin aktif bölgeleri hakkında bilgi verir. Böylece fMRI cihazı kullanılarak beynin öğrenme, dikkat, konuşma gibi çeşitli işlevlerden sorumlu olan bölgeleri takip edebilir.
İlk olarak çocuklardan üzerinde artı işaretinden başka bir şey bulunmayan bir ekran görüntüsüne bakmaları istendi. Bu süreç “dinlenme evresi” olarak isimlendirildi. Bu evrede dikkat ve görme gibi çeşitli fonksiyonlardan sorumlu beyin bölgelerinin birbirleriyle olan bağlantıları incelendi ve beynin “dinlenme evresi”nde de aktif olduğu gözlemlendi. Böylece dinlenme evresinde aktif olan beyin bağlantılarını belirlemek mümkün olabildi.
Daha sonra çocuklara telefon, tablet başında ya da televizyon izleyerek geçirdikleri süreler ile kitap okuyarak harcadıkları süreler soruldu. Ardından beynin konuşma, öğrenme, dikkat, hafıza gibi yeteneklerden sorumlu bölgeleri ile okumaktan sorumlu bölgesi arasındaki bağlantıyı tespit edebilmek için çocuklara bir test uygulandı. Sonuçlar analiz edilerek ekran başında vakit geçirmenin ve kitap okumanın beyin üzerindeki etkileri anlaşılmaya çalışıldı.
Sonuçlar ekran başında vakit geçiren çocukların beyinlerindeki kan akışının kitap okuyanlara kıyasla daha düzensiz olduğunu gösterdi.
Şekil A: Kitap okuyarak daha fazla vakit geçirenler
Şekil B: Ekran başında daha fazla vakit geçirenler
Her iki şekilde bulunan siyah daire, beynin sözcükleri okumaktan sorumlu bölgesini ifade ediyor. Kitap okuyarak vakit geçirenlerde sözcükleri okumaktan sorumlu bölge; beynin dikkat, görme ve dil gibi diğer yeteneklerden sorumlu bölgeleriyle (kırmızı daireler) daha fazla bağlantı kuruyor. Ekran başında daha fazla vakit geçirenlerde ise bu durum tam tersi yani beynin sözcükleri okumaktan sorumlu bölgesi diğer bölgelerle (mavi daireler) daha az bağlantı kuruyor.
Jossfoto / iStock
Sonuçlara göre kitap okuyan çocukların beyin bölgelerindeki kan akışı ekran başında vakit geçiren çocuklarınkine göre daha düzenli. Bu durum, kitap okuyanların daha çok sayıda beyin bölgesinin birbiriyle bağlantıda olduğunu, dolayısıyla öğrenme kapasitelerinin daha fazla olduğunu gösteriyor. Ekran başında geçirilen süre arttıkça dikkat toplama ve öğrenme becerileri azalıyor.
Bu alanda yapılan çalışmalar devam etse de şu anki veriler ekranda harcanan sürenin aleyhimize işlediğini gösteriyor. Eğer ekran başında geçirdiğimiz süreyi kontrol etmezsek zamanla bu durum öğrenme ve dikkat kapasitemizde azalmaya sebep olabilir. Bu noktada kendimize şu soruyu sormamızda fayda var: iPhone’un mucidi Steve Jobs neden çocuklarına tablet kullanmayı yasaklamıştı?