May Thawdar Aung/ iStock.com
Uyuz Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?
Uyuz Nedir?
Uyuz, Latince Sarcoptes scabiei von hominis olarak adlandırılan böceğin neden olduğu bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Hastalığa neden olan böceğe uyuz böceği veya kaşıntı akarı denir. Uyuz böceği, parazitik bir canlıdır. Yani başka canlıdan beslenerek yaşar. Boyları oldukça küçüktür; 0,3 ile 0,5 milimetre arasında değişir. Çıplak gözle görülemezler. Uçamaz veya zıplayamazlar.
Uyuz böceği
Uyuz Hastalığı Nasıl Ortaya Çıkar?
Uyuz hastalığı, uyuz böceğinin cilde girip derinin üst katmanına yuva yaparak derinin altına yumurtalarını bırakmasıyla ortaya çıkar. Uyuz ciltte yaraların yanı sıra kan dolaşımı enfeksiyonu, kalp hastalığı ve böbrek sorunları gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Büyütmek için görsele tıklayın.
Çizim: Umut Aybek
Uyuz Hastalığının Belirtileri Neler?
Uyuzun en sık görülen belirtileri arasında yoğun kaşıntı ve sivilce benzeri deri döküntüsü yer alır. Kaşıntı ve döküntüler özellikle bilek, dirsek, koltuk altı, parmak araları, bel, kemer çizgisi ve kalça başta olmak üzere vücudun büyük bir kısmında görülebilir. Döküntü ayrıca küçük kabarcıklar şeklinde de olabilir. Döküntüyü kaşımak ciltte yaralara yol açabilir.
Büyütmek için görsele tıklayın.
Çizim: Umut Aybek
Ciltte küçük yuvalar da görülebilir. Bu yuvalar dişi uyuz böceğinin derinin hemen altında tünel açması nedeniyle oluşur.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda özellikle baş, yüz, boyun, avuç içi ve ayak tabanlarını etkileyen uyuz hastalığı yetişkinlerde ve büyük çocuklarda daha az görülür.
Ism/Science Photo Library
Uyuz hastalığının deride oluşturduğu yara
Uyuz Hastalığının Belirtileri Ne Kadar Sürede Görülür?
Eğer kişi daha önce hiç uyuz geçirmemişse belirtilerin ortaya çıkması 4-8 hafta sürebilir. Uyuz bulaşmış bir kişinin, henüz belirtileri olmasa bile, bu süre zarfında uyuz bulaştırabileceğini unutmamak gerekir.
Daha önce uyuz geçirmiş bir kişide belirtiler genellikle maruz kalındıktan 1-4 gün sonra ortaya çıkar.
Uyuz Böceği Ne Kadar Süre Yaşar?
Uyuz böceği insan üzerinde 1-2 ay kadar yaşayabilir. İnsan derisinden uzakta ise 2-3 günden fazla yaşayamaz. 10 dakika boyunca 50 °C sıcaklığa maruz bırakılırsa ölür.
Uyuzdaki kızarıklık ve kaşıntı, tedavi başarılı olsa ve tüm akarlar ve yumurtalar öldürülse bile tedaviden sonra birkaç hafta devam edebilir.
Büyütmek için görsele tıklayın.
Çizim: Umut Aybek
Uyuz Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Uyuz böceği genellikle uyuz hastası olan bir kişiyle doğrudan, uzun süreli, ciltten cilde temas yoluyla bulaşır.
Dünya genelinde görülebilen ve tüm insanları etkileyebilen uyuz hastalığı özellikle yakın vücut ve cilt temasının sık olduğu kalabalık ortamlarda hızla yayılır.
Huzurevleri, uzun süreli bakım tesisleri ve hapishane gibi kurumlar genellikle uyuz salgınlarının görüldüğü yerlerdir.
Uyuz Hastalığından Nasıl Korunulur?
Uyuz hastalığından korunmanın en temel yolu, uyuz hastalığı bulaşmış kişi ve bu kişinin kullandığı giysi, havlu veya yatak takımı gibi eşyalar ile cilt temasından kaçınmaktır. Ayrıca hastalıktan korunmak için seyahatlerde kişisel yatak örtüsü ya da yastık kılıfının da kullanılması öneriliyor.
Uyuz Hastalığının Tedavisi Var mı?
Uyuz hastalığı tedavi edilebilir. Uyuz tedavisinde kullanılan ürünlere uyuz akarlarını öldürdükleri için “uyuz öldürücüler” denir. Bu ürünlerden bazıları uyuz böceğinin yumurtalarını da öldürür. İnsandaki uyuz hastalığını tedavi etmek için kullanılan uyuz ilaçları yalnızca doktor reçetesiyle alınır.
Doktor ve eczacı tarafından sağlanan, kutuda bulunan veya etikette yazılı olan talimatlara dikkatle uyulması gerekir. Yetişkinler ve daha büyük çocuklar tedavi edilirken, boyundan ayak parmaklarına kadar vücudun tüm bölgelerine uyuz kremi veya losyonu uygulanır. Bebeklerin ve küçük çocukların tedavisinde krem veya losyon aynı zamanda baş ve boyna da uygulanır. İlaç, yıkanmadan önce önerilen süre boyunca vücutta bırakılmalıdır. Tedaviden sonra temiz kıyafetler giyilmelidir.
Stefan Sollfors/ AlamyStock Photo
Uyuz sebebiyle deride oluşan döküntü
Enfekte olan kişinin yanı sıra aile bireylerine özellikle de enfekte olan kişiyle uzun süre temasta bulunanlara da tedavi önerilir. Kaşıntı tedaviden sonra 2-4 haftadan daha uzun sürerse veya yeni yuvalar veya döküntüler ortaya çıkmaya devam ederse yeniden tedavi gerekebilir.
Uyuz Böceğini Eşyalarımdan Nasıl Temizleyebilirim?
Uyuz hastalığı taşıyan bir kişinin kullandığı yatak takımları, giysiler ve havlular gibi eşyalar, sıcak suda makinede yıkanarak veya kuru temizleme yoluyla uyuz böceğinden arındırılabilir. Yıkanamayan ya da kuru temizleme yolu ile dezenfekte edilemeyen eşyalar en az 72 saat süreyle herhangi bir vücut temasından uzaklaştırılarak uyuz böceğinden arındırılabilir.
Kaynaklar:
- Day, I. ve ark., “Answer: Can you identify this condition?“, Canadian Family Physician, Cilt 59, Sayı 8, s.854-855, 2013.
- https://www.cdc.gov/parasites/scabies/gen_info/faqs.html#:~:text=I%20treat%20myself%3F-,What%20is%20scabies%3F,a%20pimple%2Dlike%20skin%20rash.
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/scabies
- https://www.rivm.nl/en/scabies/preventing-scabies